عوامل موثر در رشد از دیدگاه اسلام (بخش سوم)

چکیده: خانواده، توجه به تفاوت های فردی در رشد، عوامل ژنتیکی و فطرت از جمله عوامل موثر در رشد از دیدگاه اسلام می باشد. در این نوشتار به دو عامل دیگر، یعنی تشویق و برنامه ریزی می پردازیم. با ما همراه باشید.

تعداد کلمات 571 / تخمین زمان مطالعه 3 دقیقه

اسلام برای رشد و تربیت صحیح و مطلوب فرزندان، راه عاقلانه و روش حکیمانه ای را توصیه می فرماید و معتقد است که فقط از این طریق سعادت و خوشبختی انسان فراهم می شود و یکی از این برنامه ها و روشها را استفاده از عامل ترغیب و تشویق می داند و تربیت را بر مبنای تشویق و تکریم شخصیت افراد قرار می دهد.
علی (علیه السلام) می فرماید: قلبها دارای خواهش، روی آوردن و روی گردانیدنند؛ بنابراین شما از جانب همان خواهش و روی آوردن به آنها رو کنید( و در آنها تأثیر بگذارید)؛ زیرا اگر دل را از روی کراهت به کاری وادارند کور می شود.[1]
روزی امام حسن مجتبی (علیه السلام) فرزندان خود و برادرش را دعوت کرد و قبل از آن که آنان را به یادگیری سفارش کند، شخصیت آنان را تکریم کرد و فرمود: اکنون شما خردسالان قومی هستید و امید می رود که بزرگسالان قومی دیگر باشید؛ پس به فراگرفتن دانش بپردازید.[2]
از طرف دیگر، اسلام، تنبیه (مخصوصا تنبیه بدنی) را برای تربیت و بخصوص برای تربیت کودکان، روشی حکیمانه نمی داند.
علی (علیه السلام) می فرماید: عاقل به وسیله ادب، پند می پذیرد و این چهارپایانند که جز با زدن تربیت نمی شوند.[3]
مردی به حضرت علی (علیه السلام) از رفتار ناپسند فرزند خود شکایت کرد؛ حضرت فرمود: او را نزن، بلکه از او قهر کن؛ قهر را طول نده.[4]
البته هدف اسلام این نیست که کودک در یک فضای تربیتی ساختگی و بدون دغدغه خاطر تربیت شود و فقط با جنبه های خوشایند و شیرین زندگی آشنا باشد؛ زیرا زندگی واقعی نوش و نیش و فراز و نشیب فراوان دارد و کودک را باید تا اندازه ای با آنها نیز آشنا کرد تا وقتی بزرگ شد، بتواند در مقابل ناملایمات و سختیها، تحمل و صبر لازم را داشته باشد.
امام موسی کاظم (علیه السلام) می فرماید: خوب است کودک در خردسالی بدهکار شود (با سختیها و مشکلات اجتناب ناپذیر زندگی که تاوان زندگی است، آشنا شود) تا در بزرگی بردبار و صبور باشد.[5]
 

رشد و تربیت کودکان و نوجوانان مستلزم برنامه های ویژه ای است و اسلام نیز به این منظور برنامه ریزی و به کار بردن روشهای خاص تربیتی را ضروری می داند و معتقد است رفتار با کودکان با برخورد نسبت به بزرگسالان متفاوت است.
پیغمبر اکرم (صلی الله علیه و آله) می فرماید: کسی که کودکی پیش اوست باید در برخورد با او، کودکانه رفتار کند.[6]
علی (علیه السلام) می فرماید: کسی که فرزندی دارد، (در راه تربیت او) کودکی کند (و خود را با او همسطح سازد).[7]
از سوی دیگر، اسلام سفارش می کند که پدران و مادران موظفند در تربیت فرزندان خود به مقتضیات زمان خود نیز توجه داشته باشند و در تربیت آنها، شرایط و اقتضای محیط را نیز در نظر بگیرند تا کودکان بتوانند با مردم اجتماع و زمانه خود، به نحو شایسته ای زندگی کنند.
علی (علیه السلام) می فرماید: آداب و رسوم زمان خود را با فشار و زور به فرزندان خویش تحمیل نکنید؛ زیرا آنان برای زمانی غیر از زمان شما آفریده شده اند.[8]